Eksik Mecaz

Oğuz Atay’ın 1972’de yayımlanan romanı Tutunamayanlar’da Turgut ve Selim karakterlerinin dostluğunu ele alıyoruz. Selim’in intiharının ardından, onun geride bıraktığı metinleri okuyarak bir “tutunamayan”a dönüşen Turgut’un Selim’le kurduğu metinsel ilişkiyi; arkadaşlıktan usta-çıraklığa, aşıklıktan yoldaşlığa uzanan homososyallik bağlamında tartışıyoruz.

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Olcay Akyıldız ile kadınlar arası yoldaşlık ve homososyal bağları Nezihe Meriç'in Korsan Çıkmazı romanı ve Nezihe Meriç-Gönül Hürkuş mektuplaşmaları etrafında ele alıyor; kadın dostluğunun, yakınlığının izlerini sürüyoruz. 

Konuğumuz Kadir Has Üniversitesi öğretim görevlisi Bilge Ulusman ile homososyallik kavramı etrafında geç Osmanlı erken Cumhuriyet dönemi kadın yazarları arasındaki dayanışma ve mektuplaşmaları konuşuyoruz. Dönemin kadın dergilerinde unutulmuş bu isimlerin metinlerinde kadınlar arasındaki homososyal bağları, minör yakınlıkları ele alıyoruz. 

Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğretim üyesi, şair Zeynep Oktay ile Hızır'ı bu kez Hacı Bektaş-ı Veli ile yoldaşlığını, aralarındaki eşit ilişkiyi konuşuyor; Hacı Bektaş'ın Hızır'ın yanı sıra halkla ve doğayla yoldaşlığını, onun yol göstericiliğinin anlamını, eril iktidarı reddeden gezgin dervişlik pratiği içinde tartışıyoruz.  

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretim üyesi, şair Zeynep Oktay ile Gılgamış’tan kutsal kitaplara, İskendernamelere uzanan bir yoldaşlık motifini, Hızır anlatılarını konuşuyoruz. 

Dini tasavvufi metinlerde, halk inanışlarında hem bir kurtarıcı ve yol gösterici hem de ayağını bastığı yeri yeşillendiren, doğayı canlandıran bolluk ve bereket temsili bir figür olarak Hızır’ı, Hızır - İlyas buluşmasını tartışıyoruz. 

Apaçık Radyo’nun Açık Radyo olarak hayatımıza girmesinin üzerinden 30 yıl geçti. Biz de Eksik Mecaz olarak radyomuzun daha nice on yıllar yayın hayatına devam etmesini diliyor, kutlamalara özel bir yayınla katkıda bulunuyoruz.

Radyonun edebiyata katkılarını ve son 30 yılın edebiyatını tartışacağımız bu programda yeni akımlardan, arayışlardan, türlerin ve yazma biçimlerinin dönüşümünden söz edeceğiz. Nice yaşlara Apaçık Radyo! 

Roman türünün kurucu metni Miguel de Cervantes'in 1605-1616 tarihli çok katmanlı romanı Don Quixote'deki yoldaşlık ilişkisine odaklanıyoruz. Don Kişot ve Sanço Panza'nın, şövalye ile silahtarının hikayesini, hayal ve gerçek arasında salınan bir dünyadaki yolculuklarını konuşuyoruz. 

Arkadaşlık yoldaşlık teması etrafında yeni bir yolculuğa çıkıyoruz; en eski dostluk yoldaşlık anlatısı olarak Gılgamış ile Enkidu’nun hikayesini konuşuyoruz.

Birbirine ayna tutan iki kahramanın, biri uygarlığın içinde doğmuş, diğeri yabanıl doğadan kopup gelmiş iki figürün karşılaşmasını, aralarındaki dostluğun dönüştürücü gücünü ve Enkidu’nun ölümüyle Gılgamış’ın insan olma serüvenini ölüm korkusu ve ölümsüzlük arayışı ile birlikte ele alıyoruz. 

Murat Gülsoy'un Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet romanını konuşmaya devam ediyor; romanın ana teması olarak ölmüş kişilerin zihnini kendi içine almanın ne demek olduğunu, kendi içinde başkasına yer açmak, başkasının deneyimini hissedebilmekle, başkasının etkisine girmekten başkası tarafından ele geçirilmeye doğru giden salınımı tartışıyoruz. Metazori bir içine alma biçimi olarak musallat olunmayı, ele geçirilmeyi odağa alan korku türüne selam vermeyi de ihmal etmiyoruz. 

Kazuo Ishiguro'nun Klara ve Güneş romanında insanın ve insandışının biricik olmaktan yapayalnız olmaya uzanan serüvenini tartışırken, ilişkiler ağından yoksun insanın yalnızlığını Her filmi ve Murat Gülsoy'un Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet romanından örneklerle ele alıyoruz. 

Geçen programda kaldığımız yerden Ishiguro'nun Klara ile Güneş romanını konuşmaya devam ediyor; insanda biricik olan nedir, bir kalbi var mıdır, bir robot tamamen bir insan olabilir mi gibi soruları soran romanın düşündürdüğü etik açmazları tartışıyoruz.

Eksik Mecaz’da Britanyalı yazar Ishıguro’nun romanlarını insan dışı varlıklar, klonlar ve robotlar bağlamında konuşmaya devam ediyoruz. Beni Asla Bırakma ve ardından Klara ve Güneş’teki etik açmazları klonların/robotların içinde bulundukları durumu kabullenişleri üzerinden konuşurken bilim kurgu evreninin düşmanlaştırılan isyankar insan dışı varlıklarından nasıl ayrı bir yerde durduklarını ele alıyoruz.

Britanyalı yazar Kazuo Ishiguro'nun 2005 yılında yayımlanan Beni Asla Bırakma / Never Let Me Go adlı romanını konuşuyoruz.

​​​​​​​İnsan dışı varlıklar bahsinde bu kez organ bağışı yapmak üzere yetiştirilen klon insanların hikayesini içlerinden birinin bakışından anlatan romanın bizi düşünmeye çağırdığı etik ve varoluşsal soruları tartışıyoruz. 

İnsan dışı makineleri Penn State Üniversitesi karşılaştırmalı edebiyat ve görsel sanatlar doktora programında çalışmalarını sürdüren Merve Şen ile konuşuyoruz. 

İnsan dışı varlıklarla ilişkisine daha önce de değindiğimiz Sevim Burak'ın bu kez 'Afrika Dansı' metnini Merve Şen ile Medical Humanities çerçevesinde tartışırken, hastanın ve hastalığın insan dışılıkla ilintisini hastane ve Afrika metaforları etrafında Burak'ın cansız nesnelerle canlıları eşitleyen dünyasını ele alıyoruz.

Konuğumuz Viyana Üniversitesi öğretim üyesi Ercan Akyol ile 'Ruhsuz İnsan Kalıpları, Şeytani Makaralar ve Tılsımlı Dişliler: Erken Modern Otomatlar ve Osmanlı’da Alımlanışı' başlıklı çalışmasından hareketle 17. yüzyılın en önemli edebi figürlerinden biri olan Evliya Çelebi’nin Avrupa gezileri sırasında tanık olduğu otomatları konuşuyoruz. 

Ian McEwan’ın Benim Gibi Makineler adlı romanından yola çıkarak bunalıma giren, bunayan, intihar eden androidlerin mümkün olduğu bir dünyada insanların karşı karşıya kalacağı etik ve felsefi meseleleri tartışmaya devam ediyoruz. 

Ian McEwan'ın Benim Gibi Makineler adlı romanıyla insan olmayan makineleri, yapay insan kavramını konuşuyoruz. Blade Runner'in apokaliptik Los Angeles'ından sonra bu kez 80'ler İngiltere'sindeyiz. 

​​​​​​​2019'da yayımlanan roman, hoş bir tarihsel spekülasyon yaparak Alan Turing'in hayatta olduğu ve çalışmalarını sürdürdüğü bir dünyada ileri teknoloji yapay insanlardan birini satın alan Charlie ve Miranda'nın hikayesi üzerinden varoluş, bilinç ve temel etik prensiplere dair açmazları tartışmamıza imkan veriyor.  

İnsan dışı makineler, androidler bahsini Apaçık Radyo programcısı, felsefeci akademisyen Güven Güzeldere ile Philip K.Dick’in Androidler Elektrikli Koyun Düşler mi? adlı romanını konuşarak sürdürüyor; travmatik deneyimlerle bilinç kazanan androidlerin varoluşa dair açtığı etik sorunsalları ele alıyoruz. 

İnsan dışı makineler, androidler bahsini Apaçık Radyo programcısı, felsefeci akademisyen Güven Güzeldere ile Ridley Scott'un 1982 yapımı Blade Runner filmini konuşarak sürdürüyoruz. Sinema tarihinin kült filmleri arasına girmiş yapıtta androidlerin var kalma mücadeleleri üzerinden düşünme ve hissetme kapasitelerini, insandan başka olanın yaşam hakkını tartışıyoruz.

İnsan dışı varlıklar hattında bakışımızı makinelere çeviriyoruz ve konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü doktora adayı, akademisyen ve hayvan hakları aktivisti Selver Sezen Kutup ile Sevim Burak’ın 'Ford Mach 1' metnini konuşuyoruz. Burak'ın insan ve insan dışının dolaşıklığında kurduğu biraradalık evreninde otomobil Ford Mach 1’in bir makine özne olarak yerini tartışıyoruz.  

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Olcay Akyıldız ile Binbir Gece Masalları ile başlayan sohbetimizi çağdaş Türkçe edebiyatın ve kadın yazınının kilometre taşlarından Leyla Erbil ile sürdürüyoruz.

İnsan dışılaştırılan tekinsiz kadınların kahramanı olduğu "Bilinçli Eğinim" öykülerini konuşurken kahramanları gibi, Erbil'in de yeryüzüyle, insanlarla, erkeklerle, eril düzenle kurduğu sarsıcı ilişkilerin isyankar dilde, belli belirsiz imgelerdeki tezahürünü ele alıyoruz. 

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Olcay Akyıldız ile Binbir Gece Masalları’nın az bilinen çerçeve hikayesi üzerinden Lilithyen kadınları konuşmaya devam ediyoruz.

“Box Woman/sandıktaki kadın” cin tarafından bir sandığa kapatılan kadın, her fırsatta cini kandırarak sandıktan çıkıp erkekleri baştan çıkarır. Binbir Gece Masalları'nın sultan kardeşleri de sandıktaki kadın kendilerini baştan çıkarmaya kalktığında büyük bir korkuya kapılır ve nasıl kaçacaklarını bilemezler. Lilith gibi hem büyüleyen, hem korkutan bu kadınları modern Osmanl

Cadılıkla çatıdaki deli kadınlığın arasında salınan karakterleriyle Türkçe edebiyatın iki önemli eserini odağa alıyoruz; Latife Tekin'in 1983'de yayımlanan Sevgili Arsız Ölüm'ünde Dirmit'in direniş hikayesinin ardından, 2024 yılında yayımlanan Şebnem İşigüzel'in Memoria'sındaki Karılar Tekkesi'ni ve var kalmanın türlü türlü yolunu bulmuş şifacı kadınlarını konuşuyoruz. 

İnsandışı varlıkların edebiyattaki izlerini sürmeye bu hafta Angela Carter’ın Kanlı Oda adlı kitabı ile devam ediyoruz. 

​​​​​​​Klasik Batı masallarını feminist, erotik ve gotik bir bakış açısıyla ters yüz ederek kadın karakterlerini artık edilgen değil, arzulayan, direnen ve dönüşen özneler olarak kuran Carter'ın öykülerinde erkek şiddeti, doğa ve hayvanlık/canavarlık arasındaki ilişkileri, geçişleri tartışıyor; vampirler, kurt adamlar ve canavarlar aracılığıyla patriyarkal korkuların nasıl etkisiz hale getirildiğini konuşuyoruz.   

Charlotte Perkins Gilman’ın gotik başyapıtı “Sarı Duvar Kâğıdı” öyküsünü konuşuyoruz. Doğum sonrası depresyonu yaşayan bir kadının sözde iyileşmek üzere kapatıldığı odada sarı duvar kâğıdının desenlerinde görünür olan zihinsel çözülüşünü ve eril tıbbi otoriteye karşı içsel direnişini “Çatıdaki Deli Kadın” kavramsallaştırması etrafında ele alırken feminist edebiyatın çift sesli anlatı özelliklerinin izini sürüyoruz. 

Canavar/cadı kadın temsillerinin kök figürü Lilith'i Alberto Manguel'in yorumuyla konuşmaya devam ediyoruz.

Lilith'in yılanla özdeşliğini eğretileyen iki 19.yüzyıl sonu şairinin, Tevfik Fikret ve Baudalaire'in yılan dansı yapan kadınlarından Halit Ziya Uşaklıgil'in erkeklerden canavarca intikam alan talihsiz kadın karakterlerine geçiyor ve nihayet Charlotte Bronte'nin Jane Eyre romanıyla canavarlığa savrulan kadın temsillerinin kurucu figürü sayılmış 'çatıdaki deli kadın'ı 'Mad Woman in the Attic' (Gilbert ve Gubar) metni ile birlikte tartışıyoruz.  

Canavarlaştırılan kadının mitik kaynaklarından bir başkasını, Lilith'i konuşuyoruz. Arzunun peşinden giden, itaat etmeyen, baştan çıkarıcı bu "ilk kadın"dan korkan Adem, onu Tanrı'ya şikayet eder. Yılanın dostu Lilith, itaat etmediği için Tanrı tarafından lanetlenir. İblislerin annesi, yeni doğan oğlan çocukların katili olmakla itham edilen Lilith'in edebiyatta ve sinemada cadı, canavar kadınlıktan başkaldıran ya da sadece var olmak isteyen kadınlara uzanan temsilini inceliyoruz. 

İnsan dışılaştırılan, canavarlaştırılan kadınların erken mitik örneklerinden birini, Medusa'yı konuşuyoruz.

Erkeğin kadın bedeninden, cinselliğinden duyduğu korkunun temsili olarak Medusa'nın nasıl ikonik bir feminist figüre dönüştüğünü, dişil yazın kavramının kurucu isimlerinden Helen Cixous'nun Medusa'nın Kahkahası'na uzanan yolculuğunu ele alıyoruz.

İnsan dışına dönüşümü mitik defne figürü ile konuşmaya devam ediyor; çağdaş edebiyatın Nobel ödüllü güçlü kalemi Han Kang'ın Vejeteryan romanını tıpkı defne gibi eril şiddetin kurbanı olan baş karakterinin hikayesi üzerinden tartışıyor; kurtuluşu bitkilerin, ağaçların varlığına dönüşmekte bulmanın anlamını irdeliyoruz.

İnsan dışı varlıklarla kurulan ilişkiyi yeniden mitik anlatılara dönerek göstermeye devam ediyor ve Ovid’in Dönüşümler’inden Orta Çağ hikayelerine dolaşan mitik figürleri, yas ve ölümün sembolü selvi ağacını, Narcissos’un Nergis çiçeğinde hayat bulan (kendine) hayranlığını konuşuyoruz. 

Konuğumuz Apaçaçık Radyo programcısı ve akademisyen Deniz Gündoğan İbrişim ile sohbetimize devam ediyoruz. Çağdaş Kenya edebiyatının öne çıkan romanı Yusufçuk Denizi'ni ekosömürgesizleştirme ekseninde tartışırken İbrişim'in yeniden kavramsallaştırdığı slow wit(h)nessing / yavaş birlikte tanıklığın ne olduğunu, yeryüzünü, doğayı ve insan dışı varlıkları kuşatan yeni bir tanıklık ve varoluş halini konuşuyoruz.  

Konuğumuz Apaçık Radyo'da Ekokozmopolitan'ı hazırlayıp sunan akademisyen Deniz Gündoğan İbrişim ile çağdaş Kenyalı yazar Yvonne Adhiambo Owuor’un The Dragonfly Sea (2019) adlı romanını “eko-sömürgesizleştirme” çerçevesinde ele alıyoruz. Dividual/bölünebilir benlik kavramını denizin hafızası ile birlikte düşündüğü çalışmasından hareket ile İbrişim'in açtığı ufuktan ilerleyerek yeryüzünün ve denizlerin gördüğü şiddetle yüzleşen kahramanın yolculuğuna eşlik ediyoruz.  

Ursula K. Le Guin'in dünyasındaki insan dışı varlıkları, dönüşüm ve doğa vurgusunu Yerdeniz Büyücüsü romanı üzerinden konuşuyor; Le Guin'in tahayyül ettiği kurmaca evrenin incelikleriyle bildik kahramanın yolculuğu hikayesini nasıl dönüştürdüğünü tartışıyoruz.  

Ursula K. Le Guin'in "Kadın Kocasını Anlatıyor" öyküsünden yola çıkarak dönüşümleri, kurt adam mitolojisini konuşurken, insandan gayrının varoluş koşullarını düşünmeye devam ediyoruz.  

Bilge Karasu'nun Göçmüş Kediler Bahçesi kitabındaki insan dışı varlıklar etrafında sürdürdüğümüz tartışmayı Yengece Övgü ve Alsemender masalları ile tamamlıyoruz. İnsanın, hayvanın ve bitkinin birbirine dolandığı bu masallar dünyasında insan ve insan dışını eşit bir zeminde kavramanın, insandan gayrının gözüne bürünmenin anlamını sorguluyoruz.  

Bilge Karasu'nun Göçmüş Kediler Bahçesi kitabındaki masalları insan ile insan dışının kesişimi üzerinden konuşmaya devam ediyor; insanın bir başkasını anlama çabasının yazınsal düzlemde onun yerine geçmeyi denemesiyle mümkün olup olmayacağını tartışıyoruz. 

Göçmüş Kediler Bahçesi’ndeki gezintimizi sürdürüyoruz ve Bilge Karasu’nun 'Avından El Alan' ve 'Korkusuz Kirpiye Övgü' öykülerindeki hayvanlardan insanhayvanlara dolaşık ölümdirimi, hayvanın yerine geçmenin anlamını konuşuyoruz.

İsyanını alışageldik dili ve yazma biçimlerini bozguna uğratarak gösteren Bilge Karasu’nun Göçmüş Kediler Bahçesi kitabını konuşuyoruz. İçinden geçtiğimiz zorlu dönemde edebiyatın eleştirelliğine, isyankar sesine ve aynı zamanda sağaltıcı gücüne çok ihtiyacımız var. İnsanla ve insan dışı varlıklarla kurduğumuz ilişkinin metaforik göstereni olarak 'Avından El Alan' öyküsünün okurunu felsefi düzlemde iktidar ilişkisini düşünmeye nasıl davet ettiğini, dilin ve yazının iyileştiriciliğini nasıl somutladığını tartışıyoruz. 

Konuğumuz Ergun Kocabıyık ile dolaylı hayvan olarak insanı konuşmaya devam ediyoruz. 

​​​​​​​Doğum mitlerinde karşımıza çıkan topraktan, tohumlardan, ağaçlardan büyüyen insan gibi doğaya bağlanma arzusunun tezahürlerini; hayvan atalara soyunu bağlama gibi hayvan türlerinin metaforlaştırılma biçimlerini, insanın yüceleşme arzusunun temsili olarak hayvan olmayan hayvanları ele alıyor, türler arası geçişin mümkünlüğü ile türcülüğün yanyanalığını tartışıyoruz.  

İnsan dışı varlıklar bahsinde hayvanlar dolayımıyla insanı konuşuyoruz. Konuğumuz eski bir Açık Radyo programcısı, yazar ve yayıncı Ergun Kocabıyık. Kocabıyık'ın Dolaylı Hayvan adlı kitabından hareketle, insanın melez varoluşunu, dünya üzerindeki yersiz yurtsuzluğunu ve insandan gayrı olanla kurduğu ilişkileri tartışıyoruz. 

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Fatih Altuğ ile sohbetimizin dördüncü bölümünde edebiyatta insan dışı varlıkların temsili üzerine tartışmaya devam ediyoruz. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserlerinde kökler, toprak ve bitkiler üzerine geliştirdiği metaforları ele alırken, organizmacı ve kök-merkezli düşünceyle yerinden edilme ve merkezsizlik arasındaki gerilimi inceleniyoruz. Ardından da Latife Tekin’in özellikle Ormanda Ölüm Yokmuş romanı üzerinden, doğayla iç içe geçmiş insan dışı varlıkların rolünü değerlendiriyoruz.   

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Fatih Altuğ ile sohbetimizin üçüncü bölümünde 1908'i takiben Osmanlı dünyasındaki özgürlük ve çoğulculuk rüzgarlarının insan dışı hayvanlara uzanan etkisini Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın 'Hayvanat Mitingi' başlıklı metni etrafında konuşuyoruz. 

​​​​​​​Hayvan hakları ve özgürlüklerini odağa alan bu ilginç metin ile hemen hemen aynı yıllarda yazılmış bir gazete yazısı da madalyonun öteki yüzünü gösteriyor. 1910'daki Hayırsızada hayvan katliamına giden süreci, adadaki şiddetin işaretlerini sergile...

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Fatih Altuğ ile edebiyatta insandışı varoluşları konuşmaya bir 10. yüzyıl metniyle devam ediyoruz. İnsan ile hayvanların ilişkilerindeki etik sorunları ele alan İhvan-ı Safa'yı tartışıyoruz.

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Fatih Altuğ ile insan ve insandışı karşılaşmaların izini sürmeye bir 12. yüzyıl metniyle devam ediyoruz. Robinson Crusoe'dan başlayarak hem Batı hem Doğu düşüncesinde kalıcı izler bırakmış olan İbn Tufeyl'in 'Hay bin Yakzan' anlatısını konuşuyoruz. 

Konuğumuz Süreyya Evren ile sohbetimize yine çok tartışılan bir vizyon filmi Emilia Pérez ile devam ediyor; insan sonrası, insan dışı ve dönüşüm kavramlarının çerçevesi içinde insanın sınırlarını, başkası olma arzusunu ve edebiyat ile sinemanın karşılaşmalarını ele alıyoruz.  

Konuğumuz yazar, çevirmen, sanat eleştirmeni ve Apaçık Radyo programcısı Süreyya Evren ile dönüşüm, transformasyon, posthumanizm kavramlarından uzaklaşmadan yakın zamanda çeşitli ödüller almış, hakkında epeyce eleştiri yazmış bir filmi konuşuyoruz; 2024 tarihli Fransa yapımı The Substance (Cevher). Kendinden bir başkasını yaratmak, protezler ve Faustyen arzu nasıl bir araya gelir?

ETA Hofmann'ın Kum Adam adlı novellasını konuşmaya devam ediyoruz. Tekinsiz kavramını en temelde bastırılanın geri dönüşü üzerinden yorumlayan Freud'un "Unheimlich" makalesini insan dışının tekinsizliği çerçevesinde inceliyor, canlıymış gibi davranan cansızları ve yoktan var ettiğimiz canavarları neden ürkütücü bulduğumuzu tartışıyoruz.  

Donna Haraway'in 'Siborg Manifesto'su ile açtığımız insan dışı kavramının dolayımında ilerlemeden önce zamanda geriye dönüyor ve klasikleşmiş metinlerden E.T. Hofmann'ın Kum Adam adlı novellasını konuşmaya başlıyoruz. Frankenstein, Pygmalion izleklerinin bir otomat ve ürkütücü bir rüya canavarı figürleriyle cisimlendiği Kum Adam'ı Jentsch ve Freud'un tekinsiz/unheimlich kavramı bağlamında insan dışının tekinsizliği üzerinden tartışıyoruz.  

Konuğumuz Mimar Sinan Üniversitesi Sosyoloji bölümü öğretim üyesi Sibel Yardımcı ile Donna Harroway’in 'Siborg Manifesto' metninin açtığı meseleleri konuşmaya devam ediyoruz. Büyük anlatılarla hesaplaşarak yeni ittifak biçimlerini, yoldaş türlerin biraradalığını öneren Harroway’in beden ve cinsiyetlendirilmiş beden kavramlarına getirdiği açılımları da Butler, Marder, Preciado, Negri gibi çağdaş düşünür ve yazarların akraba metinlerine referanslarla birlikte ele alıyoruz. 

Konuğumuz Mimar Sinan Üniversitesi Sosyoloji bölümünden Sibel Yardımcı ile  Posthumanist düşünceye yol veren Donna Haraway’in Siborg Manifestosu’nu konuşuyoruz. İnsan, hayvan ve makine arasındaki sınırların bulanıklaştığını ya da aslında hep belirsiz olduğunu savunan; modern teknolojinin kimlikleri ve toplumsal cinsiyet rollerini yeniden şekillendirdiğini gösteren Haraway, “hepimiz siborguz, hepimiz kimerayız” derken modern düşünce biçimimizi nasıl sarstığını ele alıyoruz.

'İnsan sonrası' kavramını konuşmaya başlarken, hümanist düşüncenin duraklarını, insan merkezli anlayışın sorunlarını, insan doğasının tanımlanmasını ve doğanın sınıflandırılma şekillerini sorguluyoruz.  

Hayvanlardan alınan dokuların insanlara nakil denemelerinin başladığı 20. yüzyıl başı tıp çalışmalarından ilhamla yazılmış olan Mihail Bulgakov’un Köpek Kalbi romanını konuşmaya devam ediyoruz. Sovyet devriminin yarattığı yeni insanın eleştirisi olarak konumlandırılan romanın, insanla insan dışının sınırında dolaşan kahramanı Şarik’in hem proleteryanın ürkütücülüğünü, hem de melezliğin tekinsizliğini nasıl aynı anda temsil ettiğini tartışıyoruz. 

Faust-Frankenstein-Pygmalion hattında ilerleyerek, Mihail Bulgakov’un Köpek Kalbi romanını konu ediyor; Sovyet toplum mühendisliğine alegorik bir eleştiri olarak insan doğası, etik ve toplumsal dönüşüm üzerine güçlü bir anlatı sunan romanı insan ile insan-dışı arasındaki dönüşüm bağlamında konuşuyoruz. 

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü emekli öğretim üyesi Nüket Esen ile Oscar Wilde’in Dorian Gray’in Portresi'ni sanat gerçeklik ilişkisi, farklı erkeklik halleri, dönüşen Pygmalionesk anlatı ve 20. yüzyılın yeni hedonizmi üzerinden konuşmaya devam ediyoruz. 

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü emekli öğretim üyesi Nüket Esen ile İngiliz edebiyatının 'hınzır' yazarı Oscar Wilde’in Dorian Gray’in Portresi'ni konuşuyoruz. Faustyen ve Pygmalionesk bir karakter olarak Dorian Gray’dan diabolik “dandy” Oscar Wilde’a uzanırken, estetik ve güzelliğin sanatta ve hayattaki yerini de tartışıyoruz. 

Konuklarımız ressamlar Işıl Güleçyüz, Joel Menemşe ve Ayşenur Köksal'dan oluşan Monday Art Collective ile Murat Gülsoy’un son romanından esinlenerek gerçekleştirdikleri, küratörlüğünü Işıl Gençoğlu'nun yaptığı 'Kıyamet Sonrası Olağan Bir Gün' başlıklı resim sergisinden hareketle edebiyat ile resim arasındaki alışverişten, sanatlar ve mecralar arası dolaşıklıklar üzerine konuşuyoruz. 

Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğretim üyesi dostumuz Olcay Akyıldız ile Şükran Yiğit'in Burası Radyo Şarampol adlı romanından hareketle radyonun hayatımızdaki yerini konuşuyoruz. 

Muhsin Bey filmini Pygmalionesk başkalaşımın tezahürleri üzerinden ele alırken, Muhsin Bey ve Ali Nazik ilişkisini 1980’ler Türkiye'sinin toplumsal altüst oluşları ve dönüşen İstanbul manzaraları ile beraber konuşuyoruz.  

Pygmalionesk filmlerin dünyasında gezinmeye devam ederken, kadının kendini var etme mücadelesini birbirinden farklılaşan boyutlarıyla ele alan Bir Yıldız Doğuyor uyarlamaları ile Charlie Chaplin'in Sahne Işıkları'nı ve ardından Atıf Yılmaz'ın Ah Güzel İstanbul'unu konuşuyor; yaratıcı erkek ile yaratılan kadın rollerinin nasıl değiştiğini ve hatta yer değiştirdiğini tartışıyoruz. 

Pygmalion izleğini George Bernard Shaw’un oyunu ve sinema uyarlaması My Fair Lady üzerinden konuşmaya devam ediyor, 19. yüzyılda Pygmalion anlatısındaki fantastik başkalaşımın yerini nasıl eğitimin aldığını, kültürel ve sınıfsal bir dönüşümün gerçekleştiğini tartışıyoruz.   

Kendi eserine hayran olan sanatçının en eski temsillerinden biri olan Pygmalion’u konuşmaya başlıyoruz. İlk örneğini Ovid’in Metamorphosis’inde gördüğümüz, yarattığı kadın heykeline aşık olan heykeltraş Pygmalion aynı zamanda bir kadın düşmanı mıdır? Kadının sadakatsizliği teması ile mükemmel kadını yaratan erkek sanatçı temsilinin yüzyıllar süren serüvenini ele alıyoruz.  

Alasdair Gray’in 1992 tarihli Zavallılar adlı romanını ve Yorgos Lanthimos’un 2023 yılında aynı adla sinemaya uyarladığı filmini konuşuyoruz. Zavallılar romanı Faustyen Frankenstein izleğini derinleştirirken bir kadının bağımsızlaşma mücadelesini, erkek tarafından yaratıldığı rivayetine karşı nasıl bir direnç geliştirdiğinin hikayesini anlatıyor. Filmin renkli ama yüzeyde gezinen dünyasına karşılık romanda, Faustyen ihtirasın sonucunda ortaya çıkan 'zavallı' melezler üzerine düşünüyor, yaratma sürecinin doğasını sorguluyoruz.  

2013’de yayımlanan Ahmed Sadaavi’nin Frankenstein Bağdat’ta adlı romanı 2000’li yılların başında Amerikan işgali altındaki Bağdat’ta terör saldırılarının, patlayan bombaların yol açtığı felakete umulmadık bir yerden yaklaşıyor. Ölen insanların beden parçalarının bir araya getirilmesiyle ortaya çıkan bu yeni yaratık bir kurtarıcı mı, yoksa basit bir intikamcı mı? Kaybetmenin, kimliksizliğin yeni anlamlarını sorgulayan romanı, günümüz siyaseti içinden Shelley’nin Frankenstein’ını nasıl yorumladığı üzerinden konuşuyoruz.  

Yazar ve çevirmen Armağan Ekici ile Ulysses’teki Faustyen etkileri konuşmaya devam ediyoruz. Üstelik sohbetimiz Faust'la sınırlı kalmıyor; Joyce'un Tanpınar ile Oğuz Atay'daki izlerinden, metinler arası dolaşıklıklardan da söz ediyoruz.

Yeniden bir Faust parantezi açıyor; yazar ve çevirmen Armağan Ekici ile James Joyce’un başyapıtı Ulysses’teki Faustyen etkileri konuşuyoruz.  

Konuğumuz Özyeğin Üniversitesi öğretim görevlisi Ezgi Hamzaçebi ile var olan her şeyin, dışarıda bırakılan / dışlanan / var olmayanlar sayesinde var olduğunu söyleyen Derrida’nın Marx’ın Hayaletleri çalışmasında ortaya attığı musallatbilim (hauntology) kavramı bağlamında Frankenstein’ı konuşmaya devam ediyoruz. Edebiyat araştırmacılarının bir hayalet avcısı gibi metinleri okuması ne anlama geliyor? Metne adaletli davranmak ne demek? Söylenmeyenlerin peşine düşen eleştirmen neleri yakalar gibi soruların cevaplarını arıyoruz. 

Konuğumuz hayvan ve bitki çalışmaları, ekoeleştiri, canavar çalışmaları ve feminist spekülatif kurmaca alanlarından çalışan Özyeğin Üniversitesi öğretim görevlisi Ezgi Hamzaçebi ile 'Canavarların Vaatleri: Türkçe Feminist Spekülatif Kurmacaya Musallat Olanlar' başlıklı doktora tezinden yola çıkarak canavar çalışmaları ve musallat bilimi konuşuyor ve Frankenstein'ın canavarı kime musallat oluyor sorusunun cevabını arıyoruz.  

2019 yılında yayınlanan Jaenette Winterson’ın Frankissstein adlı romanını konuşuyoruz. Artık terk edilmeye başlandığı bir dönemde oyunsuluk ve metinlerarasılık gibi postmodernist yöntemleri yoğun olarak kullanan roman aynı zamanda son derece ilginç bir yeniden yazım örneği. Mary Shelley’nin hem yaratıcı yazar hem de bir roman kahramanı olarak karşımıza çıktığı Frankissstein, queer edebiyat açısından da önemli açılımlar sunuyor. 

Frankenstein’in bir insan yaratma arzusundan yarım yüzyıl sonra bilimsel merakını kendi bedeninde yoğunlaştıran Dr. Jeckyl’ın hikayesini, Victoryen ahlak anlayışının hakim olduğu bir dönemde yazılmış, R. L. Stevenson’un Dr. Jeckyl ve Mr Hyde adlı novellasını ele alıyoruz.

İnsanın kötü yanlarını ortaya çıkarıp, yok etmek amacıyla kendi üzerinde araştırmalar yapan Faustyen bilim insanı Dr Jeckyl’ın yaptığı iksir, düzenin makbul beyefendisinin içinden yasak arzularını doludizgin yaşayacak bir mağara adamını çıkarır. Bu çerçevede Dostoyevski’nin Öteki adlı romanındaki...

Köylü ve işçi isyanlarının ortaya çıktığı, radikal dönüşümlerin habercisi olan bir dönemde yazılan Frankenstein romanını, sınıfsal bir alegori olarak ele alan eleştirileri konuşuyoruz.  

Yaratığın kendisi için bir eş yaratması talebi karşısında Dr. Frankenstein’ın düştüğü etik açmazları ele alıyor ve değişen köle-efendi rollerini konuşuyoruz.  

Dünyaya gözlerini açtığı ilk andan itibaren şefkat ve sevgiye ihtiyaç duyan ancak yaratıcı babası tarafından terk edilen Frankenstein’ın yaratığının olgunlaşma / canavarlaşma sürecini konuşuyoruz. 

Doğanın sırlarını ele geçirmeye çalışan Faustiyen bir karakter olarak Dr. Frankenstein’ı konuşuyoruz. Mary Shelley’nin tanrıları kızdıran Prometheus’un modern bir versiyonu olarak tarif ettiği Frankenstein’ın can verdiği yaratık üzerinden o kadim soruyu soruyoruz: “Neden canavarlar yaratıyoruz?” 

Frankenstein romanını ve esere kaynaklık eden mitleri yazarı Mary Shelley'nin gördüğü rüyası üzerinden konuşmaya devam ediyor; Aydınlanma sonrasında ortaya çıkan yeni bilimsel keşiflerin vaat ettiği yaratıcılığın kışkırttığı kadim korkuların izlerini takip ediyoruz. 

Bir Faustyen anlatı olarak Mary Shelley'in Frankenstein ya da Modern Prometheus adlı romanını konuşmaya başlıyoruz. 1816'da yayımlanan romanla, bilgi arayışında Faust karakterinin ötesine geçerek Tanrısal bir yaratıcılığa soyunan romantik huzursuz ruh Dr. Frankenstein'ın ortaya çıkma serüvenini, Shelley'in nasıl bir atmosferde romanı yazdığını, içinde biçimlendiği entelektüel dünyayı, Lord Byron, Mary Wollstonecraft, William Godwin gibi öne çıkan isimlerle ilişkisini ele alıyoruz. 

Modern Türkiye’nin kuruluş yıllarındaki pozitivist aydınların trajik çabasını Faustiyen bir karakter olarak tarif eden Orhan Pamuk’un Sessiz Ev romanını ele alıyoruz. 

Faust esintileri Tanpınar ile devam ediyor. Türk edebiyatında modernist kırılmanın öncülerinden biri olarak Tanpınar, hem Huzur’da hem de Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Faustyen karakterler kurgulamış. Bu programda demonik bir figür olarak Suat ile Mümtaz’ın ilişkisini ve kendi deyimiyle 'Şark Faust’u' Hayri İrdal ile baştan çıkarıcı Halit Ayarcı’nın baş karakterleri olduğu bir Faustyen parodi olarak Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü konuşuyoruz. 

Faust’un sanat ve edebiyattaki etkilerini konuşmaya devam ederken, Rembrandt’dan Salvador Dali’ye, Kathe Kolwitz’den Delacroix’ya resimdeki izlerini, metindeki hangi sahnelerin nasıl resmedildiğini ele alıyor ve ardından Türk edebiyatına geçiyoruz.

Faustyen karakter ya da Faustyen anlatının özellikle Türkçe romanda izlerini sürmeye, Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah romanıyla başlıyor; Faustyen bir anlaşmaya imza atan baş karakterin gerçekten Faustyen bir karakter olup olmadığını tartışıyoruz. 

Faust figürü etrafında konuşmaya ve Faust’tan ilham alan müzikleri dinlemeye devam ediyoruz.

Goethe’nin Faust’unun hangi ana 'dur geçme' dedikten sonra Mefisto’nun zincirlerine vurulduğunu konuşuyor ve ardından Thomas Mann’ın Faust ile Mefisto’yu adeta birleştiren demonik karakteri Adrian’ı, onun müzik ve sanatla kurduğu Faustiyen ilişkiyi ve yaratıcılığın bedelini Dr Faustus romanı etrafında ele alıyoruz. 

Dünya edebiyatının yapıtaşlarından Faust’u konuşmaya Goethe’nin 70 yıla yayılan çalışmasıyla devam ediyoruz.

Dünya edebiyat ve sanatını derinden etkilemiş, Batı edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Faust'u konuşmaya başlayarak; insanın bilme arzusunun, kendini gerçekleştirmek için büyük bedeller ödemeyi göze almasının ikonik bir temsili olan Faust karakterinin dönüşümünü, edebiyat metninden diğer sanatlara uzanan yolculuğunu ele alıyoruz.